Bàn tính (算盘-suànpán) công cụ tính toán truyền thống của Trung Quốc.

Bàn tính là một hình thức hỗ trợ tính toán được vận hành thủ công. Nó có nguồn gốc từ Trung Quốc và là một phát minh quan trọng ở Trung Quốc cổ đại. Trước khi chữ số Ả Rập ra đời, bàn tính là công cụ tính toán được sử dụng rộng rãi trên toàn thế giới. Ngày nay, bàn tính tiếp tục được sử dụng ở nhiều nơi ở Châu Á và Trung Đông,  trong các cửa hàng cung cấp hàng hóa Trung quốc, đặc biệt là trong các cửa hàng thuốc Đông y vẫn còn sử dụng cho đến ngày hôm nay.

1_Giới thiệu về bàn tính.

Dù chúng ta đã bước vào thời đại máy tính điện tử nhưng nhìn bàn tính cổ của Trung Quốc, chúng ta không khỏi khâm phục trí tuệ vĩ đại của tổ tiên. Bàn tính thông thường hầu hết được làm bằng gỗ (hoặc nhựa), một chuỗi hạt có số lượng bằng nhau được sắp xếp trong một khung gỗ hình chữ nhật gọi là giá đỡ, ở giữa có một thanh xà để phân chia các hạt thành phần trên và phần dưới. Mỗi hạt ở phần trên tượng trưng cho 5. , mỗi hạt ở nửa dưới tượng trưng cho 1. Mỗi chuỗi hạt đại diện cho các chữ số thập phân của đơn vị, hàng chục, hàng trăm, hàng nghìn và hàng chục nghìn từ phải sang trái. Với việc bổ sung phần mềm – bộ công thức tính toán dựa trên quy tắc chọn ngón tay, bạn có thể giải các phép tính phức tạp khác nhau và thậm chí mở được nhiều lũy thừa. Bàn tính là tiền thân của máy tính hiện đại và là biểu tượng của công nghệ điện toán Trung Quốc cổ đại.

2_Hình dáng.

3_Nguồn gốc và phát triển.

Người ta nói có thể bắt nguồn từ phát minh của Quan Vũ vào cuối thời Hán, tương truyền nước ta thời đó có “bàn tính”. Người xưa xâu 10 hạt thành một nhóm, sắp xếp các nhóm, xếp vào khung rồi nhanh chóng di chuyển các hạt để thực hiện phép tính. Người ta đã tham khảo rất nhiều tài liệu lịch sử, từ thời nhà Tống, nhà Nguyên cho đến thời Thành Đại Vệ (1553 ~ 1606), nhưng đều không tìm ra tên người phát minh ra bàn tính. Trên thực tế, những tính toán nêu trên cũng tương tự, điều này chắc chắn cho thấy các nhà cai trị phong kiến ​​chưa quan tâm đúng mức đến các phát minh khoa học công nghệ, mặt khác cũng cho thấy các phát minh của họ là một quá trình diễn ra từ từ,  được dần dần cải thiện và hoàn thiện. 

Giới học thuật vẫn còn tranh cãi về việc ai đã phát minh ra bàn tính và nó có nguồn gốc từ triều đại nào, vẫn chưa có bằng chứng thuyết phục. Hiện nay có ba giả thuyết chính về nguồn gốc của bàn tính:

Đầu tiên, người ta nói vào thời Đông Hán và Nam Bắc triều. Mai Kỳ Chiêu, một nhà toán học thời nhà Thanh, tin rằng bàn tính có nguồn gốc từ Đông Hán và Nam Bắc triều, cơ sở là nhà toán học Đông Hán Từ Nhạc đã ghi lại mười bốn thuật toán trong cuốn “Di sản toán thuật ký” của mình trong đó có 13 loại thuật toán, sau này nhà toán học Chân Luân thời Bắc triều đã đưa ra những giải thích chi tiết về bàn tính. Tuy nhiên, một số học giả cho rằng bàn tính này chỉ là một thuật toán cộng trừ đơn giản và không thể so sánh với bàn tính mà chúng tôi đề cập sau này.

Thứ hai, Nguyên  nói. Tiền Đại Tân, một học giả thời nhà Thanh, tin rằng bàn tính có nguồn gốc từ giữa thời nhà Nguyên và được sử dụng rộng rãi vào thời nhà Minh. Đã có ghi chép về việc sử dụng bàn tính trong cuốn “Kỷ lục Nam Thôn bỏ nghề nông” của Đào Tôn Nghi (1329-1410), học giả triều đại nhà Nguyên, nhiều cuốn sách thời nhà Minh cũng có ghi chép về việc sử dụng bàn tính, có thể thấy rằng việc áp dụng bàn tính khá phổ biến trong thời kỳ này. Tuy nhiên, một số học giả tin rằng liệu bàn tính có xuất hiện trong thời kỳ này hay không vẫn còn là một câu hỏi.

Thứ ba, được nói vào thời nhà Đường và nhà Tống. Với việc nghiên cứu chuyên sâu các tài liệu lịch sử, nhiều học giả cho rằng bàn tính có nguồn gốc từ thời nhà Đường và trở nên phổ biến vào thời nhà Tống. Cơ sở thứ nhất là trong tác phẩm “Dọc sông trong lễ hội Thanh Minh” của nhà Tống, bàn tính đã xuất hiện trên quầy của một cửa hàng, việc sử dụng bàn tính được ghi lại trong nhiều cuốn sách của triều đại nhà Tống và nhà Nguyên là rất khéo léo. Trong thời kỳ thịnh vượng của nhà Đường, nền kinh tế đã rất phát triển, rất có thể bàn tính đã ra đời vào thời điểm này.

4_Ý nghĩa văn hóa của bàn tính